ሕቶ(94): ብዛዕባ እንታይነት ሶላት መብርሂ ተሀብኹምና?
መልሲ:
እንታይነት ሶላት ምፍላጥ ብዛዕባ እንታይነት ኻልኦት ዒባዳታት ከምምፍላጥ አዝዩ አገዳሲ እዩ። እዚ ዝኾነሉ ምኽንያት ኸዓ ዒባዳ ዝተማልአ ዝኾነሉ ንአሏህ ኢኽላስ (ብብሕታውነት) ብምግባርን ንረሱል ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ስዒብና እንተሰሪሕናዮን እዩ። ንረሱል ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ክንስዕቦም ንኽእል ድማ እቲ መንገዲ እንተፈሊጥናዮ እዩ። ብዛዕባ እንታይነት ሶላት ምፍላጥ `ውን ኸምኡ አዝዩ አገዳሲ እዩ። አነ ንዓርሰይን ንአሕዋተይን ብዛዕባ እንታይነት ሶላት ሶሒሕ (ንፁር ሓቀኛ) ንምዃኖም ርግፀኛ ካብ ዝኾኑ ኪታባት ንኽሕዙ ማዕዳይ የመሓላልፍ። ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ብዝግባእ ብዝሰገዱሉ መንገዲ ክሳብ ዝሰግዱ ንፁር ሓቀኛ (ሶሒሕ) አብ ዝኾኑ ኪታባት መሰረት ንኽገብሩ ይምዕድ። ምኽንያቱ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ማለት መራሒ ናይ ጀነት መንገድና መርአያና ስለዝኾነ። ረብና ንነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ብኢኽላስ ካብ ዝስዕቡዎም ይግበረናሞ: አሏሁ ዓዘ ወጀል ናብቲ ሐቂ ይምረሐና እናበልና:
ብዛዕባ እንታይነት ሶላት ድማ ሓደ ሰብ ካብ ረኽሲን ረሳሕን ምፅራይን ገፅካ ናብ ቂብላ ምግባርን ዝአምሰሉን ቅድመ ኩነታት ሶላት ከምዛ ዘሕለፍናያ ገይሩ ምስሓለወ ጠጠው ኢሉ አእዳው ክሳብ መንኩቡ ወይ ጫፍ እዝኑ እናልዐለ “አሏሁ አክበር” ይብል። ካብኡ የማናይ ኢዱ ካብ ናይ ፀጋማይ ኢዱ ኩርናዕ ብምግባር አብ ልቡ ኮፍ የብሎ። ካብኡ አብ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ካብ ዝመፁ ዱዓታት መፍትሒ ሶላት በቲ ሓደ ሶላቱ ይኸፍቶ። ወይ “አሏሁመ ባዒድ በይኒ ወበይነ ኸጧያየ ከማ ባዐድተ በይነል መሽሪቂ ወልመቕሪብ፤ አሏሁመ ነቂኒ ሚን ኸጧያየ ከማ ዩነቂ ሠውቡል አብየዱ ሚነ ደነስ፤ አሏሁመ ቕሲልኒ ሚን ኸጧያየ ቢል ማኢ ወሠልጂ ወልበረድ” (97) ወይ ኸዓ “ሱብሓነከሏሁመ ወቢሐምዲከ ወተባረከ ኢስሙከ ወተዓላ ጀዱከ ወላኢላሀ ቐይሩክ” (98) ወይ ኸዓ ብኻሊእ ካብ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ብዝነፀ ሶላቱ ይኸፈታ።
እዚ ምስበለ “አዑዙቢላሂ ሚነሽሸይጧኒ ሯጂም” ኢሉ “ቢስሚላሂ -ር-ሯሕማኒ -ር- ሯሒም{1}” ምስበለ ሓደ ዓንቀፅ ካብቲ ኻሊእ ዓንቀፅ ንምፍላይ በብዓንቀፁ ጠጠው እናበለ ፋቲሐ ይቀርእ። “አልሐምዱ ሊላሂ ረቢል ዓለሚን {2} አርሯሕማኒ -ር- ሯሒም {3} ማሊኪ የውሚ -ድ- ዲን {4} ኢይያከ ነዕቡዱ ወኢይያከ ነስተዒን {5} ኢህዲና -ስ- ሲሯጦል ሙስተቂም {6} ሲሯጦ -ል-ለዚነ አንዓምተ ዓለይሂም ቐይሪል መቕዱቢ ዓለይሂም ወለዷሊን{7}” ኢሉ ፋቲሐ ምስቀርአ ክንድዝኸአሎ ኻሊእ ቁርአን ይቀርእ። ዝኽእል እንተኾይኑ ብሉፅ ዝኾነሉ ሙሉእ ሱራ እንተቀሪኡ እዩ። አብ ሱብሒ ካብዘን ንውሕ ዝበላ፣ አብ መቕሪብ ካብዘን ሕፅር ዝበላ ካብ ኻልኦተን ማእኸላይ አብ ዝኾኑ ሱራታት እንተቀሪኡ ዝሐሸ ይኾነሉ።
እዚ ምስገበረ አእዳው ልዕል አቢሉ “አሏሁ አክበር” እናበለ ናብ ሩኩዕ ይወርድ። አእዳው አፃብዕተን ኽፍት ብምግባር አብ ጉልበቱ ይገብረን። ሕቆኡ አቢሉ አዝዩ ድንን ከይበለ ልዕል `ውን ከይበለ ካብ ርእሱ ትኽ አቢሉ ሰጣሕ የብል። ሽዑ “ሱብሓነ ረቢየል ዓዚም” ተንአሰ ሰለስተ ግዜ ይብል፤ እንተወሰኸ ፀገም የለን።
ድሕሬኡ ርእሱ አቅንዕ ብምባል አእዳው አብ ተክቢረተል ኢሕራምን ናብ ሩኩዕ ክወርድ ከሎን ከምዘልዐለን ገይሩ እናልዐለ “ሰሚዐሏሁ ሊመን ሐሚደህ” እናበለ ተላዒሉ ጠጠው ምስበለ “ረበና ወለከል ሐምድ ሐምደን ከሢረን ጦይበን ሙባረከን ፊህ ሚልኡ ሰማዋቲ ወሚልኡል አርዲ ወሚልኡ ማበይነሁማ ወሚልኡ ማሽእተ” ይብል። ካብኡ አእዳው ከየልዐለ “አሏሁ አክበር” እናበለ ይወርድ። ዓብደሏህ ኢብኑ ዑመር ከምዝበሉዎ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም (አእዳውኻ ምልዓል) አብ ሱጁድ አይገብሩዎን ነይሮም፤ ሱጁድ ዝገብሩሎም አካላ ድማ ጉልበት አእጋሮም፣ ካብኡ ክልተ አእዳዎም፣ ጫፍ አእጋሮም ካብኡ ግምባሮም ምስ አፍንጫ ሓዊሱ ብሸውዓተ አካላት ሱጁድ ይገብሩ ነይሮም። አብ ሱጁድ ከለው አእዳዎም ካብ ጎኖም የርሕቁዎ፣ ሕቆኦም ልዕል የብሉዎ ሰጣሕ አየብሉዎን፣ አእዳዎም እክብ ዝርግሕ አብሎም ገፆም ወይኸዓ መንኩቦም ምስዝዓርፈሉ ማዕረ ብምግባር አንፈቱ ናብ ቂብላ ይገብሩዎ። ሽዑ “ሱብሓነ ረቢየል አዕላ” ተንአሰ ሰለስተ ግዜ ይብሉ። ግን አብ እዋን ሱጁድ ናብ ዱዓ የጋድል። ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም “አብ ሩኩዕ (ሱብሓነ ረቢየል ዓዚም ብምባል) ተዕዚም ግበሩ፤ አብ ሱጁድ ኸዓ ምስ ዱዓ ተቃለሱ: አሏህ ዱዓኹም ይቅበለኩም” (99)
ድሕሬኡ አእዳው ከየልዐለ ካብ ሱጁድ “አሏሁ አክበር” እናበለ ብምልዓል የማናይ እግሩ ብምትኻል አብ ፀጋማይ እግሩ ኮፍ ይብል። አእዳው አብ ሸለፉ ወይ ኸዓ ጉልበት እግሩ ብምግባር ብዜካ አመልካቲት እተን ኻልኦት አፃብዕቲ እክብ ዕፅፍ አቢሉ አታ አመልካቲት ዘርጊሑ በይና ምስአትረፈ ዱዓ እንትገብር (ተለማኒ ረብና ልዕሊ ሰማይ ከምዘሎ ብምሕባር) ናብ ላዕሊ እናንቀሳቐሰ “ረቢቕፊርሊ ወርሐምኒ ወጅብርኒ ወዓፊኒ ወርዙቅኒ” እናበለ ዱዓ ይገብር። ፀጋማይ ኢዱ ኸዓ አብ ፀጋማይ እግሩ ሸለፍ ወይ ጉልበት ኮይና አፃብዕተን እክብ ዝርግሕ ኢለን ናብ ቂብላ አንፈት ኮይነን ከምዘላ ትተርፍ። ድሕሪኡ ከምቲ ናይ ቀደማይ ዝበልናዮ ዓይነት ሱጁድ ይገብር።
ካብኡ “አሏሁ አክበር” እናበለ ንፁር ብዝኾነ ሐቂ ካብ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ዝመፀ ሐዲሥ ስለዘየለ አእዳው ከየልዐለ ናብ ኻልአይ ረከዓ ይለዓል። ፋቲሐ ቀሪኡ አብ ቀዳማይ ረከዓ ካብ ዝቀርኦ ንእስ ብዝበለ ኻሊእ ወሲኹ ብምቅራእ ኻልአይ ረከዓ ከምታ ናይ መጀመርታ ገይሩ ይቀርአ።
ኻልአይ ረከዓ ምስ ሰገደ አብ ሞንጎ ክልተ ሱጁዳት ኮፍ ከምዝበለ ኢፍቲራሽ ኮይኑ ኮፍ ኢሉ ተሸሁድ ይብል “አትተሕያቱ ሊላህ ወሰለዋቱ ወጥጦይይባቱ አሰላሙ ዓለይከ አይዩሀ ንነቢዩ ወረሕመቱሏሂ ወበረካቱ አስሰላሙ ዓለይና ወዓላ ዒባዲላሂ አስሷሊሒን አሽሀዱ አንላኢላሀ አለሏህ ወአሽሀዱ አነ ሙሐመደን ዓብዱሁ ወረሱሉህ”
ብክልተ ረከዓ ዝውዳእ ሶላት እናሰገደ እንተኾይኑ ነተ ዝጀመሮ ተሸሁድ “አሏሁመ ሶሊ ዓላ ሙሐመድ ወዓላ አሊ ሙሐመድ ከማ ሶለይተ ዓላ ኢብራሂም ወዓላ አል ኢብራሂመ ኢነከ ሐሚዱን መጂድ: አሏሁመ ባሪክ ዓላ ሙሐመድ ወዓላ አሊ ሙሐመድ ከማ ባረከተ ዓላ ኢብራሂም ወዓላ አል ኢብራሂመ ኢነከ ሐሚዱን መጂድ: አዑዙ ቢላሂ ሚን ዓዛቢ ጀሀነመ ወሚን ዓዛቢል ቀብር ወሚን ፊትነቲል መሕያ ወልመማት ወሚን ፊትነቲል መሲሒ ደጃል” ምስበለ ዝደለዮ ዱዓ ወሲኹ “አሰላሙ ዓለይኩም ወረሕመቱላህ” ገፁ ናብ የማን እናገበረ: “አሰላሙ ዓለይኩም ወረሕመቱሏህ” ገፁ ናብ ፀጋም እናገበረ ኢሉ ይዛዝም።
ሰለስተን ልዕሊኡን እናሰገደ እንተነይሩ ኸዓ አብ ተሸሁድ “አሽሀዱ አን ላኢላሀ ኢለሏህ ወአሽሀዱ አነ ሙሐመደን ዓብዱሁ ወረሱሉህ” ምስበለ ተንሲኡ እቲ ቁርአን `ውን ፋቲሐ ጥራይ ገይሩ እቲ ዝተረፈ አካል ሶላት እሕፅር አቢሉ ይቅፅል። ብዛዕባ ረኩዕ ሱጁድን ከምዘሕለፍናዮ ገይሩ ንኻልአይ ተሸሁድ “ተወሩክ” ኾይኑ ኮፍ ይብል።
“ተወሩክ”ንብሎ ሰለስተ ዓይነት አለዎ። እቲ ሐደ የማናይ እግሩ ብምትኻል ፀጋማይ እግሩ ብትሕቲ የማናይ እግሩ ከሽሉኾ እዩ። እቲ ኻልአይ የማናይ እግሩ ኮፍ ንኽብለሉ ምቹ ገይሩ ፀጋማይ እግሩ `ውን ትሕቲ የማናይ እግሩ ብምግባር ኮፍ ክብለሉ እዩ። እቲ ሳልሳይ ኸዓ የማናይ እግሩ ኮፍ ንኽብለሉ ምቹ ምስገበረ እታ ፀጋማይ እግሩ ብትሕቲ ከሕልፋ ከሎ ናብ ሸለፉ ልዕል አቢሉ ኽገብራ እዩ። እዚአን ሰለስቲአን `ውን ካብ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ዝተረኸባ ዓይነት ኮፍ አበሃህላ እየን። እዚ ምስወደአ ናብ የማንን ፀጋምን አንፈት ገፁ እናገበረ ከምዘሕለፍናዮ ገይሩ የሰላምት።
ካብ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ዝተረኸበት እንታይነት ሶላት እዚአ ትመስል። ሓደ ሰብ ክንድዝኸአሎ ካብ ነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ንዝረኸቦ መንገዲ ክስዕብ አለዎ። ምኽንያቱ ነቲ ዝገብሮ ዒባዳ ዝተማልአ ዝገብረሉ እሱ ጥራይ ስለዝኾነ። ንኢማኑ ጥንካረን ንነብይና ሶለሏሁ ዓለይሂ ወሰለም ንዘለዎ ሰዓብነት `ውን ዝለዓለ እጃም አለዎ።